๔ ตุลาคม พ.ศ.๒๓๑๓ สมเด็จพระเจ้าตากสิน ได้สถาปนาให้กรุงธนบุรี เป็นราชธานีแห่งใหม่ มีนามว่า ธนบุรีศรีมหาสมุทร

ภาพ“พระราชวังเดิมกรุงธนบุรี” จิตรกรรมฝาผนังภายในพระอุโบสถวัดอัมพวันเจติยาราม สมุทรสงคราม
(สงวนลิขสิทธิ์ภาพ) ขอบคุณภาพจาก https://www.silpa-mag.com/

หลังจากเสียกรุงศรีอยุธยาให้แก่พม่าครั้งที่ ๒ เมื่อ ๘ เมษายน ๒๓๑๐ พระเจ้าตาก
พร้อมสมัครพรรคพวกได้เดินทางออกจากกรุงศรีอยุธยาไปทางตะวันออก ผ่านปราจีนบุรี
ฉะเชิงเทราชลบุรี ระยอง ไปจนถึงเมืองจันทบุรีโดยระหว่างนั้นได้ใช้กำลังปราบปรามขุมกำลัง
และผู้มีอิทธิพลในท้องถิ่น เมื่อตั้งหลักได้ที่เมืองจันทบุรี ก็รวบรวมกำลังพล
สะสมอาวุธยุทโธปกรณ์และเสบียงอาหารได้แล้ว ก็จัดกำลังกองทัพเรือมาทางปากน้ำ
เพื่อขับไล่กองทัพพม่า ทำการสู้รบ จนสามารถยึดกรุงศรีอยุธยาคืนจากพม่าได้เมื่อวันที่ ๗ พ.ย. ๒๓๑๐
ใชเ้วลาเพียง ๗ เดือน หลังจากที่กรุงศรีอยุธยาตกอยู่ภายใต้อำนาจการยึดครองของกองทัพพม่า

จากนั้นโปรดให้อัญเชิญพระบรมศพพระเจ้าเอกทัศมา ประกอบพิธีพระราชเพลิงพระบรมศพ
พระเจ้าตากได้เสด็จสำรวจความเสียหายของบ้านเมือง และประทับแรมใน พระนครเดิม
ณ พระที่นั่งทรงปืน ทรงพระสุบินนิมิตรว่า พระเจ้าแผ่นดินกรุงศรีอยุธยา“มาขับไล่ไม่ให้อยู่”
พระเจ้าตาก ทรงเล่าให้ขุนนางทั้งหลายฟัง แล้วดำรัสว่า

“…เราคิดสังเวช เห็นว่าบ้านเมืองจะร้างรกเป็นป่า จะมาช่วยปฏิสังขรณ์ ทํานุบํารุงขึ้น ให้บริบูรณ์ดีดังเก่า เมื่อเจ้าของเดิม ท่านยังหวงแหนอยู่
แล้ว เราชวนกันไปสร้างเมือง ธนบุรี อยู่เถิด
แล้ว ตรัสสั่งให้เลิกกองทัพ กวาดต้อนราษฎร แลสมณพราหมณาจารย์ ทั้งปวง
กับทั้งโบราณขัติยวงษ์ซึ่งยังเหลืออยู่นั้น
ก็เสด็จกลับลงมาตั้งอยู่ ณ เมืองธนบุรี…”

จาก โบราณนานมา | Facebook

ดังนั้น พระเจ้าตากจึงอพยพผู้คนลงมาทางชลมารค เพื่อตั้งราชธานีที่เมืองธนบุรี
พร้อมทั้งตั้งสัตยาธิษฐานว่า รุ่งแจ้งที่ใดจะสร้างวัดที่นั่น และมารุ่งอรุณที่วัดมะกอก
ซึ่งเป็นวัดเดิมที่มีอยู่แล้ว พระเจ้าตากจึงเปลี่ยนชื่อจากวัดมะกอกเป็นวัดแจ้ง
(รัชกาลที่ ๒ เปลี่ยนชื่อเป็นวัดอรุณราชธารารามถึงรัชกาลที่ 4 เปลี่ยนเป็น วัดอรุณราชวราราม)

เหตุผลที่เลือกเมืองธนบุรี เป็นราชธานี ก็เนื่องจาก
1. ธนบุรีมีขนาดเหมาะแก่กำลังของพระองค์ในเวลานั้น เพราะแวดล้อมด้วยที่ราบรื่น
ซึ่งเป็นเลนและโคลนตม ทำให้ป้องกันข้าศึกได้ดี ทั้งอยู่ใกล้ทะเลมีทางหนีทีไล่ที่ดีกว่าเมืองอื่นๆ
พร้อมทั้งอุดมสมบูรณ์ไปด้วยน้ำและพืชพันธ์ุธัญญาหาร เป็นที่ดอนน้ำท่วมถึงได้ยาก

2. เนื่องจากกรุงศรีอยุธยาเป็นเมืองใหญ่ กำลังพลที่อยู่ในขณะนั้น ไม่เพียงพอที่จะรักษาเมืองให้อยู่ได้

3. ไปมาค้าขายกับนานาประเทศไม่ว่าใกล้หรือไกลได้สะดวกกว่า

4. ยามหัวเมืองฝ่ายเหนือก่อการกบฏสามารถปิดปากน้ำได้ง่ายทั้งทางบกและทางเรือ
ป้องกันมิให้กบฏซื้อหาอาวุธและสินค้า จำเป็นได้

5. กรุงธนบุรี มีป้อมวิชัยประสิทธิ์ ที่มั่นคง แข็งแรงและยังคงใช้ได้พร้อมสรรพ

พระเจ้าตากทรงสถาปนากรุงธนบุรีขึ้นเป็นเมืองหลวง
และ พระราชทานนามว่า “กรุงธนบุรีศรีมหาสมุทร”
ทรงปราบดาภิเษกขึ้นเป็นพระมหากษัตริย์เมื่อวันพุธ แรม ๔ ค่ำ เดือนอ้าย ปีกุน
นพศก จุลศักราช ๑๑๒๙ ตรงกับวันที่ ๒๘ ธันวาคม ๒๓๑๑
ทรงพระนามว่า สมเด็จพระศรีสรรเพชญ์ ที่ ๘ หรือสมเด็จพระบรมราชาที่ ๔
แต่ขุนนาง ไพร่ฟ้าราษฎรนิยมเรียกพระองค์ท่านว่า
“สมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี หรือ สมเด็จพระเจ้าตากสิน”
ขณะที่มีพระชนมพรรษาได้ ๓๓ พรรษา

กรุงธนบุรี มีอายุเพียง ๑๕ ปี ภายหลังมีการก่อตั้งกรุงรัตนโกสินทร์ขึ้นเป็นเมืองหลวงแทน
เมื่อวันที่ ๖ เมษายน พ.ศ.๒๓๒๕

ข้อมูลจาก
การสถาปนา กรุงธนบุรีเป็นราชธานี – โพสต์ทูเดย์ สุขภาพ (posttoday.com)
อาณาจักรธนบุรี – วิกิพีเดีย (wikipedia.org)